Đặt chân vào thế giới của Jean-Paul Sartre, chúng ta sẽ bắt gặp một con người vô cùng phức tạp và đa diện. Sartre không chỉ là tác giả của cuốn 'Ngôn từ' - tác phẩm đã tạo nên cơn sốt văn học khi được phát hành tại Việt Nam, mà ông còn gây chấn động giới văn chương thế giới khi quyết định từ chối Giải Nobel Văn chương vào năm 1964. Đây cũng là một trong những sự kiện hiếm hoi, bất ngờ mà lịch sử Giải thưởng danh giá này ghi nhận.
Jean-Paul Sartre (1905 - 1980), một nhân vật vô cùng đa diện đến từ nước Pháp, là triết gia, nhà viết kịch, tiểu thuyết gia, nhà biên kịch, nhà hoạt động chính trị, người viết tiểu sử và nhà phê bình văn học. Sự đa tài và sự sâu lắng trong tư duy đã giúp ông tạo ra những tác phẩm vĩ đại, mang đậm dấu ấn cá nhân và phản ánh rõ nét tư duy triết học của mình.
Đối với độc giả Việt Nam, không chỉ 'Ngôn từ', mà nhiều tác phẩm khác của Sartre cũng đã được dịch và xuất bản rộng rãi, như 'Buồn nôn', 'Ruồi', 'Tính siêu việt của tự ngã', 'Phác thảo một lý thuyết hiện tượng học về cảm xúc…'. Mỗi tác phẩm đều mang một thông điệp riêng, một triết lý sâu sắc, giúp mở rộng tầm nhìn và hiểu biết của độc giả về cuộc sống và con người.
Khi mùa giải Nobel năm 1964 đang nóng lên với danh sách những ứng viên sáng giá, Jean-Paul Sartre đã bất ngờ phát hiện ra tên mình trong số những cá nhân đang được xem xét cho giải Nobel Văn chương. Chưa kịp chờ đợi thông báo chính thức, Sartre đã nhanh chóng viết thư gửi tới Viện Hàn lâm Thụy Điển để bày tỏ nguyện vọng của mình: ông không muốn tên mình xuất hiện trong danh sách đề cử.
Tuy nhiên, lá thư của Sartre đã không kịp tới trước khi quyết định cuối cùng được công bố. Mặc cho sự cố gắng tránh né của Sartre, ban giám khảo đã quyết định chọn ông là người chiến thắng giải Nobel Văn chương năm 1964, vượt qua những ứng viên sáng giá khác như nhà văn Nga Mikhail Sholokhov hay nhà thơ người Anh Wystan Hugh Auden.
Giải thưởng này được trao cho Sartre "vì tác phẩm của ông giàu ý tưởng, tràn đầy tinh thần tự do và nỗ lực tìm kiếm sự thật, đã tạo ra ảnh hưởng mạnh mẽ đến thời đại của mình". Tuy nhiên, tác giả của 'Buồn nôn', 'Bức tường', 'Ruồi', 'Ngôn từ' đã quyết định từ chối giải thưởng.
Trong một cuộc phỏng vấn tại căn hộ của bạn gái mình - nhà văn Simone de Beauvoir ở Paris, Sartre đã thẳng thắn nói rằng ông từ chối giải Nobel bởi ông sợ rằng giải thưởng này sẽ hạn chế khả năng sáng tác của mình.
Theo tờ báo Thụy Điển Svenska Dagbladet, việc lựa chọn Sartre làm người chiến thắng đã gây ra nhiều tranh cãi. Nếu như lá thư của Sartre đã tới sớm hơn, có thể Hội đồng Nobel đã có một quyết định khác. Trong lá thư của mình, Sartre đã thẳng thắn viết rằng ông "không muốn tên mình nằm trong danh sách những người đoạt giải, không chỉ trong năm 1964 mà cả trong tương lai, và ông không thể nhận giải thưởng như vậy". Ông cũng khẳng định rằng ông luôn từ chối các danh hiệu chính thức, kể cả Bắc đẩu Bội tinh của Pháp.
Khi Jean-Paul Sartre thảo luận với báo chí Thụy Điển vào ngày 22 tháng 10, ông đã trải lòng về việc từ chối giải Nobel Văn chương. Trong câu chuyện của mình, ông đã sử dụng từ ngữ trầm tư, thậm chí có phần hối tiếc vì việc từ chối giải thưởng đã trở nên phức tạp tới mức gây ra vụ bê bối. Sartre lúc đó chưa biết gì về sự lựa chọn của Hội đồng Nobel cho đến khi ông đọc trên tờ Figaro Litteraire. Ông giả định rằng một lá thư gửi vào ngày hôm sau sẽ giải quyết mọi việc, nhưng thay vì đó, cuộc thảo luận tiếp tục, làm tăng thêm sự rối rắm.
Nhưng điều gì đưa Sartre tới quyết định từ chối danh hiệu lớn này? Ông giải thích rằng một nhà văn chấp nhận giải thưởng sẽ tạo ra một mối quan hệ với nhóm hoặc tổ chức đã trao giải cho họ. Điều này có nguy cơ biến nhà văn thành một thể chế, một điều mà Sartre muốn tránh dù đó là một danh hiệu với sự vinh quang.
Tuy nhiên, việc từ chối giải thưởng không phải là một quyết định dễ dàng. Số tiền đi kèm với giải thưởng, 250.000 krona lúc đó, gây ra sự “dằn vặt” trong tâm hồn Sartre. Ông phân vân giữa việc chấp nhận giải thưởng để hỗ trợ những tổ chức mà ông coi trọng, như Ủy ban Apartheid ở London, hay từ chối và tước đi sự hỗ trợ quan trọng đối với những tổ chức này.
Sartre đã rõ ràng khẳng định rằng ông không muốn trở thành một thể chế, ngay cả khi có 250.000 krona đang chờ đợi. Tuy nhiên, ông cũng không muốn từ bỏ nguyên tắc của mình và của những người đồng lòng với ông chỉ vì một số tiền. Cuối cùng, ông đã phải đau đớn đưa ra quyết định từ chối giải Nobel, một quyết định không hề dễ dàng.
Tổng hợp: Minh Ngọc
30%
Cháy hàng 
30%
Cháy hàng 
30%
